Polski rynek farmaceutyczny, z ok. 4,4 mld EUR obrotów rocznie (dane IMS 2013; wg cen producenta netto) zajmuje wysoką szóstą pozycję w Europie. Jednak w przeliczeniu wartości rynku per capita, Polska ze 115 EUR (dane IMS 2013) plasuje się na jednym z ostatnich miejsc, za Estonią, Czechami czy Bułgarią. Ceny leków w Polsce kształtują się na jednym z najniższych poziomów w Europie - ceny leków generycznych są niższe o ok. 30% od średniej europejskiej, natomiast w przypadku leków innowacyjnych odchylenie poniżej poziomu średniej wynosi 56% (wg danych IMS, 2013).
Struktura sprzedaży aptek otwartych w 2014 roku pozostała niezmienna w stosunku do roku 2012 i 2013 i prezentuje się w ten sposób, że 37% stanowią leki na receptę refundowane, 22% - leki na receptę pełnopłatne, a 41% - leki wydawane bez przepisu lekarza i inne artykuły (tzw. segment OTC). Warto zaznaczyć, że w 2011 roku to leki na receptę refundowane stanowiły zdecydowanie większą część rynku (45%), podczas gdy leki na receptę pełnopłatne 19%, a segment OTC – 36%. Tym samym nastąpiła trwała zmiana struktury rynku po wprowadzeniu nowej ustawy – niekorzystna z punktu widzenia pacjenta, gdyż średnia odpłatności pacjenta za leki wzrosła.
37% obrotów w aptece stanowią leki objęte systemem refundacji. Dlatego istotnym czynnikiem, wpływającym na kondycję ekonomiczną hurtowni farmaceutycznych i aptek, jest określenie przez Ministra Zdrowia listy leków i wyrobów medycznych, które są objęte finansowaniem ze środków publicznych oraz ustalenie ich cen i poziomu finansowania przez państwo. Od 1 stycznia 2012 r. weszła w życie Ustawa o refundacji leków, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego oraz wyrobów medycznych (w skrócie „refundacyjna”), która była największą i najbardziej kompleksową zmianą prawną dotyczącą rynku leków w ciągu ostatnich kilkunastu lat, obejmującą wszystkich uczestników rynku farmaceutycznego, tj. producentów leków, hurtownie farmaceutyczne, szpitale, apteki i lekarzy. Ustawa wprowadziła szereg zmian, w tym m.in. sztywne urzędowe ceny zbytu oraz sztywne marże hurtowe i jednakowy sposób naliczania marż detalicznych na leki refundowane, zakaz stosowania wszelkich zachęt przy sprzedaży leków refundowanych, nowy sposób liczenia limitów wyznaczających poziom współpłacenia pacjentów w poszczególnych grupach limitowych oraz powiązanie kosztu i czasu trwania terapii z poziomem refundacji.
Ustawa refundacyjna przyczyniła się do pogorszenia sytuacji pacjenta oraz zaistnienia niekorzystnych zjawisk na polskim rynku farmaceutycznym. Wzrósł współudział odpłatności pacjenta za leki, który kształtuje się na jednym z najwyższych poziomów w Europie. Tym samym Polska posiada bardzo niski udział refundacji państwa w wydatkach na leki. Istnieją również inne bariery dla pacjenta w dostępie do leków, spowodowane m.in. przez tzw. „odwrócony łańcuch dystrybucji” (nielegalna sprzedaż leków przez apteki do hurtowni, w celu ich dalszej sprzedaży zagranicę) oraz zakaz reklamy aptek (wprowadzony w Ustawie Prawo Farmaceutyczne i obowiązujący od 1 stycznia 2012 r.) Ten ostatni – na skutek szerokiej interpretacji – nie tylko utrudnia uzyskanie informacji o leku i jego dostępności, ale także uniemożliwia korzystanie z nowoczesnych rozwiązań przy zakupie leków.
Od 2012 roku nastąpiło również systematyczne pogarszanie warunków hurtowej i detalicznej dystrybucji leków refundowanych. W 2012 roku urzędowy sztywny narzut hurtowy na leki refundowane został ustalony na poziomie 7%, a następnie został obniżony do 6% w 2013 roku i 5% w 2014 roku (i na tym poziomie ma już pozostać), przy czym narzut hurtowy na tak niskim poziomie nie pokrywa kosztów i powoduje, iż hurtownia dopłaca do dystrybucji tego asortymentu. Z kolei pogorszenie sytuacji ekonomicznej aptek wynikało m.in. z ubytku marży na lekach refundowanych oraz ograniczenia możliwości rozwoju poprzez zakaz korzystania ze współczesnych kanałów komunikacji z pacjentem.
Wielkość rynku farmaceutycznego można szacować na trzech różnych poziomach:
Równolegle funkcjonuje rynek sprzedaży do aptek szpitalnych, które są zaopatrywane przez hurtownie farmaceutyczne oraz bezpośrednio przez producentów.
W 2014 roku wartość sprzedaży w aptekach wyniosła 28 496 mln PLN (wzrost 2,7% rok do roku), z hurtowni do aptek 25 229 mln PLN (wzrost 5,1% rok do roku), a zaopatrzenie szpitali 4 343 mln PLN (wzrost 14,7% rok do roku).
Źródło: Barometr PharmaExpert
Źródło: IMS Health (rocznik 2014)
Źródło: IMS Health (rocznik 2014)
Rynek farmaceutyczny w Polsce kształtuje się zarówno w oparciu o regulacje i uwarunkowania wewnętrzne, jak i trendy globalne. Pośród tych ostatnich należy wskazać rosnący udział leków generycznych, dynamiczny rozwój obszaru leków specjalistycznych, wzrost liczby sieci aptecznych, innowacyjne rozwiązania w zakresie dystrybucji leków oraz monitoringu zdrowia (e-health), a także porozumienia strategiczne i postępujący proces konsolidacji rynku.
Do uwarunkowań wewnętrznych, stanowiących silne przesłanki dla rozwoju rynku farmaceutycznego w Polsce w ciągu najbliższych lat, należą postępujący proces starzenia się społeczeństwa oraz wzrost zachorowalności na choroby cywilizacyjne i przewlekłe. Zauważalny jest również trend do wyrównania różnic w poziomie życia i wydatków między Polską a krajami Europy Zachodniej, gdzie wydatki na zdrowie są kilkukrotnie wyższe niż w Polsce. Ponadto, korzystnej zmianie ulega świadomość Polaków, którzy coraz większą wagę przywiązują do kwestii zdrowotnych i kupują lekarstwa w ramach profilaktyki.
Źródło: GUS
Źródło: opracowanie własne na podstawie danych OECD
Litewski rynek farmaceutyczny jest niewielki w porównaniu z pozostałymi państwami Europy Środkowo-Wschodniej, z obrotami rocznymi na poziomie 0,4 mld EUR (dane IMS 2013; wg cen producenta netto) oraz 144 EUR per capita. Z jednej strony mała liczebność społeczeństwa litewskiego ogranicza możliwości silnego długotrwałego wzrostu rynku farmaceutycznego. Z drugiej jednak przewidywalne warunki funkcjonowania rynku oraz ograniczone ryzyko pozwoliły osiągać w ciągu ostatnich lat solidne kilkuprocentowe wzrosty, a prognozowany CAGR do 2018 roku wynosi 3,7% (wg BMI). Na rynku funkcjonuje ponad 1 300 aptek i jest on silnie skoncentrowany – top 4 sieci kontrolują 80% aptek oraz 85% wartości rynku.
Kryzys makroekonomiczny w 2008 roku wywołał potrzebę zwiększenia efektywności w sektorze farmaceutycznym i zmniejszenia wydatków publicznych na leki. Dlatego też w 2009 roku Ministerstwo Zdrowia wdrożyło Plan Poprawy Dostępności Farmaceutyków i Obniżki Cen, w konsekwencji którego wydatki państwowego płatnika na refundację uległy relatywnie zmniejszeniu. Obecnie zarówno firmy farmaceutyczne, jak i rząd litewski potwierdzają swoje zobowiązanie do poprawy dostępu pacjentów do leków innowacyjnych. W odpowiedzi na trendy w wielu krajach Europy Zachodniej oraz w celu odciążenia klinik, litewski parlament zamierza w 2015 roku uchwalić poprawkę do Ustawy o Lekach, na mocy której farmaceuci będą mogli udzielać porad farmaceutycznych pacjentom.
W 2014 roku wartość rynku hurtowego na Litwie wyniosła 1 646 mln LTL (wzrost 2,6% rok do roku).
Źródło: IMS Health
